İşletme Alanında Acil Durum ve Afet Yönetimi İle İlgili Yapılmış Olan Lisansüstü Tezlerin Bibliyometrik Analizi

Altıntaş, MUSTAFA

İşletme Alanında Acil Durum ve Afet Yönetimi İle İlgili Yapılmış Olan Lisansüstü Tezlerin Bibliyometrik Analizi

ACİL DURUM VE AFET YÖNETİMİNDE MULTİDİSİPLİNER YAKLAŞIMLAR II, Cengiz Sevil, Editör, Gazi Kitabevi, Ankara, ss.159-178, 2022

Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Mesleki Kitap
Basım Tarihi: 2022
Yayınevi: Gazi Kitabevi
Basıldığı Şehir: Ankara
Sayfa Sayıları: ss.159-178
Editörler: Cengiz Sevil, Editör
Yozgat Bozok Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

İnsanlığın var oluşundan bu yana bireyler yaşamlarını devam ettirme, kendilerine geliştirme, çeşitli toplumsal ve sosyal olaylarda bulunma gibi unsurlara ihtiyaç duymuşlardır. Bireyler diğer bireyler ile bir araya gelme, işbirliği yapma kendi aralarında iş bölümü kurma gibi çeşitli yöntemler deneyerek bir düzen oluşturma çabası içerisinde olmuştur. Ortak amaçlara ulaşmak isteyen bireyler kendilerine liderler veya yöneticiler seçerek hedeflerini somutlaştırmak, bir yöneten-yönetilen ilişkisi kurmak istemişlerdir. Dolayısıyla yönetim kavramı bu şekilde ortaya çıkmıştır. İnsanlığın bireysel olarak kendisinden başlayan bu yönetim düşüncesi yolculuğu birden fazla kişi, grup, takım, fabrika, yerel bölge, ülke, dünya şeklinde giden bir süreç halini almıştır.

Yönetim kavramı sürecin ötesinde bir düşünceyi, sanatı ve bilimi ifade eden bir kavramdır. Sanatların en eskisi bilimlerin en yenisi olarak ifade edilen yönetim kavramı, bireysel ve toplumsal yaşamın organize edilmesi şeklinde ifade edilirken içerisinde birçok fonksiyonu barındıran çok yönlü bir olgudur (Şimşek ve Çelik, 2012). Yönetim kavramına ilişkin bulunabilen en eski belgelerin dört bin yıl öncesinde dayandığı belirtilmektedir. Dört bin yıl öncesine gidildiğinde ise en eski bürokrasi olan Mısır’da Nil nehrinin suyolunun yönetimi olduğu görülmektedir (Güney, 2020).

Yönetim, başkaları vasıtası ile amaçlara ulaşma sanatı olarak ifade edilirken (Şimşek, 2000), bilimsel anlamda belirli bir zaman sürecinde ve çevre koşullarının etkisi altında birden fazla kişinin beşeri ve maddi kaynakların etkinlik ve verimlilik esasına dayalı olarak kullanıldığı planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve kontrol fonksiyonlarından oluşan teknik bir süreçtir (Daft, 2000). Yönetim kavramının ortaya çıkışı, organizasyonlarda kullanılışına baktığımızda Taylor, Fayol ve Weber gibi araştırmacıların öncesinde bir arka planının olduğunu görmekteyiz. Sanayi devrimleri ile birlikte fabrikaların, işletmelerin artması, teknolojilerin gelişmesi, insanların çoğalması ve bu faktörlerin idare edilmeye ihtiyaç duyulması gibi sebeplerden dolayı yönetim kavramı önem kazanmaya başlamıştır (Wren ve Bedeian, 2021).

Elbette ki yönetim kavramının tarihsel süreçlerde gelişiminden etkilenen organizasyonlar işletmeler olmuştur. İşletmeler, yönetim kavramını belki de yaygınlaşmasını sağlayan en etkili eleman sıfatını taşımaktadır. İşletmeler insan ihtiyaçlarını doğrudan veya dolaylı olarak karşılamak amacıyla kurulan iktisadi birimler olarak tanımlanmaktadır. Amaçları arasında sürekli kâr elde etmek, verimlilik ve etkinlik sağlamak, uzun dönemde varlığını sürdürmek olan işletmeler; birimleri ve fonksiyonları ile yönetim kavramını uygulayan kuruluşlardır.

Bilindiği üzere sosyal hayatta bireyler tek başlarına hayata geçiremeyecekleri faaliyetleri bir araya gelerek yapma eğilimindedirler. Bu amaçla kurulan işletmelerde amaçların gerçekleştirilmesi ve işlerin istenilen nitelikte ve düzeyde yapılabilmesi için bir yönetim sisteminin oluşturulması gerekmektedir. Kurulan bu sisteme ise işletme yönetimi denilmektedir (Güney, 2020).

Yönetim kavramının süreç içerisinde gelişiminin işletmeler tarafından yaygınlaştırıldığını belirtmiştik. Peki, yönetim kavramı sadece işletmelerde kullanılan bir kavram mıdır? Tarihsel süreç boyunca neredeyse dört bin yıl ötesinde bile var olan bir kavramın sadece işletmelerde değil toplumun bütün kesimlerinde kullanılan bir kavram olduğunu görmekteyiz. İnsanların kendi bireysel yaşamından ülke yönetimlerine kadar kullanılan yönetim kavramı, kullanıldığı alana göre sanat, bilim, düşünce ve süreç olgularıyla birlikte karşımıza çıkmaktadır. Örneğin liderlerin yönetim uygulamalarına bakıldığında liderleri sanatçı yönetimi de bir sanat olarak nitelendirmek mümkündür.

Yönetim kavramına bakıldığında; süreç yönetimi, zaman yönetimi, kriz yönetimi, toplam kalite yönetimi, bilgi yönetimi ve birçok sayamadığımız kavramın yönetim kavramı etrafında şekillendiği görülmektedir. Bu çalışmanın temasını oluşturan acil durum ve afet yönetimi kavramları, yönetim olgusunun bir alt boyutu niteliğinde karşımıza çıkmaktadır. Acil, acil durum, acil durum yönetimi, afet ve afet yönetimi kavramları; yönetim kavramının fonksiyonlarını kendi bünyesinde kullanan alanlardır. Örneğin Türkiye açısından bakıldığında afet yönetimi lisansüstü programlarının İşletme Anabilim Dalı altında açıldığı ve elemanlarının yönetim uzmanları olduğu görülmüştür.

Türk Dil Kurumu Sözlüğüne (2021) göre acil kavramı “hiç vakit kaybetmeksizin yapılması, yerine getirilmesi gereken” olarak tanımlanmaktadır. Acil durum ise acil eylem gerektiren, beklenmedik, ciddi ve tehlikeli bir durumu ifade etmektedir (Oxford University Press, 2021). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğünün (2014) acil durum açıklaması ise toplumun belli bir kesimi veya tamamının normal hayatlarına devam ederken bu faaliyetlerin kesintiye uğraması ve acil müdahale gerektiren olayların oluşturduğu kriz halini, ivedilik gerektiren tüm durumları ifade etmektedir. Acil durum yönetimi ise acil durumun meydana geldiği andan itibaren etkilenen kişi veya toplulukların tüm ihtiyaçlarının zamanında, hızlı ve eksiksiz karşılanmasıdır. Acil durum yönetimi, ivedilik gerektiren nedenler ortadan kaktığında sonra eren bir yönetim olmakla birlikte, etkin bir acil durum yönetimi, planlı ve hazırlıklı olma, koordinenin sağlanması, olağan dışı kaynakların ve imkânların gerekliliğini ifade etmektedir (Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü, 2014).

Görüldüğü üzere beklenmedik zamanlarda ortaya çıkan ve hızlılık gerektiren acil durum yönetimi, kriz yönetimi, zaman yönetimi gibi konularla ilişkili olup, yönetim kavramının her alanda olduğunu göstermektedir. Öte yandan afet ise yine Türk Dil Kurumu Sözlüğüne (2021) göre çeşitli doğa olaylarının neden olduğu bir yıkım olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca afet, insanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, yaşamı ve insan faaliyetlerini kesintiye uğratarak tüm toplumu etkileyen, toplumun imkânları kullanarak başa çıkamayacağı teknolojik ve insan kaynaklı olayların sonuçları olarak tanımlanmaktadır (Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü, 2021). Afet yönetimi ise afetlerin önlenmesi ve bunun verdiği zararların azaltılması amacıyla afet olaylarının öncesi, afet olayları anı ve afet sonrasında yapılması gereken çalışmaların planlanması, organize edilmesi, yönlendirilmesi, koordine edilmesi ve desteklenmesidir. Afet yönetimi uygulanırken toplumun tüm fertleri ve toplumsal kuruluşlar kaynakları afet olayına yönlendirmek suretiyle çalışır (Sever ve Değirmenci, 2019).

Bu çalışmanın amacı, işletme alanında acil durum ve afet yönetimi ile ilgili yapılmış olan lisansüstü tezleri incelemektir. Bu amaç doğrultusunda Ulusal Tez Merkezindeki tezlere ilişkin bibliyometrik bir analiz yapılacaktır. Çalışmanın yönetim alanına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Acil durum ve yönetimi, afet ve yönetiminin yönetim bilimi ve işletmeler ile doğrudan ilintili olması, çalışmanın ortaya konulabilirliğini oluşturmaktadır. Ayrıca literatür incelendiğinde bu kapsamda bir çalışmanın yapılmamış olması çalışmaya özgünlük katmaktadır. Çalışmanın bu alanda çalışma yapacak olan araştırmacılara yol göstereceği umut edilmektedir.