SANAT TARIHI DERGISI, cilt.26, sa.2, ss.363-377, 2017 (ESCI)
Bu çalışma, 13. yüzyılın başlarında 1205-6 yıllarında Kayseri’de inşa edilen ve Çifte
Medrese bünyesinde yer alan Gevher Nesibe Darüşşifası’nın konumuyla ilgili soruna dikkat
çekmek amacını taşımaktadır. Gevher Nesibe Darüşşifası’nın, Çifte Medrese’nin hangi
kanadında yer aldığı konusunda, çeşitli tarihlere ait yayınlarda farklı görüşler bulunmaktadır.
Öncelikle bu farklı görüşlerin dayanaklarının tespiti, analizi ve değerlendirmesi yapılmıştır.
Birçok yayında Gevher Nesibe Darüşşifası’nın Çifte Medrese’nin batı kanadında yer
aldığı sorgulamaksızın kabul edilmiştir. Darüşşifa (hastane) ve tıp medresesinden oluştuğu
kabul edilen Çifte Medrese’nin “hangi kanadı darüşşifa, hangi kanadı medresedir?” sorusu
yeterince detaylı tartışılmamıştır.
Darüşşifalar incelenirken plan şeması olarak medreseler arasında değerlendirilmiş
ve bu nedenle darüşşifa ile medrese arasında işlevden kaynaklanabilecek farklılıkların
değerlendirilmesi yeterince yapılamamıştır. Ayrıca, bazı yayınlarda Çifte Medrese’nin tek
bir banisi olduğu düşüncesi ön plana çıkmış, birbirine bitişik Gıyasiye ve Şifaiye olarak
adlandırılan iki yapının mimari şekillenişi tam olarak anlaşılamamıştır. Çifte Medrese’nin
inşası sürecinde Gevher Nesibe ve Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in oynadıkları tarihi rolün
ne olabileceği dikkatlerden kaçmıştır. Bununla birlikte Çifte Medrese’nin batı kanadındaki
özgün taçkapı üzerinde uyumsuz konumda duran kitabe yeterince sorgulanmamıştır.
Bu çalışma sonucunda Çifte Medrese’nin doğu kanadının Darüşşifa veya Şifaiye,
batı kanadının ise Gıyasiye Medresesi olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu sonuca, Çifte
Medrese’nin batı kanadındaki taçkapının üzerindeki inşa kitabesinin bu taçkapıya ait
olmamasına ve inşa kitabesinin günümüze ulaşamayan Çifte Medrese’nin doğu kanadındaki
özgün taçkapıya ait olması olasılığına, Gevher Nesibe’nin türbesinin konumuna, Çifte
Medrese’nin doğu ve batı kanatlarındaki mekânların genişlik ve sayılarının farklılığına, her
iki yapıdan hangisinin mimari özellikleri açısından bir sultan yapısı olan Gıyasiye olarak
adlandırılmaya uygun olduğuna ve doğu kanattaki yapının giriş eyvanına açılan mekânların
varlığına ve işlevselliklerine yönelik analizlerle ulaşılmıştır.
This article aims to draw attention to the problem related with the location of
Gevher Nesibe’ Dār al-shifā, built in 1205-6 as a part of Çifte Medrese at Kayseri. There is
a controversy among scholars about its location in Çifte Medrese. First of all, the reasons
behind the opinions about the location are analyzed and evaluated.
Most of the publications about Gevher Nesibe’ Dār al-shifā have been accepted
that it was located in the western side of Çifte Medrese without question. Most of them
examined the dar’al-shifas as a madrasa and the differences in architectural features and
functions between madrasas and dar’al-shifas are not properly investigated. It is also
assumed that Çifte Medrese has only one patron, whereas, the roles of Gevher Nesibe
and Sultan Gıyaseddin I. Keyhusraw in the building process and architectural formation
of Çifte Medrese are not precisely considered. Furthermore, unsuitable placement of the
building inscription on the portal of the western side of Çifte Medrese is totally ignored.
As a result of the analyses and assessment in this article, the following facts
are found: It has been revealed that building inscription is placed incompatibly and has
disproportionate dimensions for the portal in the western side of Çifte Medrese. The eastern
and western parts of Çifte Medrese vary in dimensions and numbers of spaces. The spaces
of the eastern part of Çifte Medrese are suitable for a dar’al-shifa because of its bigger
spaces. It has been determined that, from the architectural aspects, Çifte Medrese’ western
side must be Gıyasiye for its monumentality and complexity. There are spaces that open
to entrance iwan only at the eastern side of Çifte Medrese and they had functioned for the
patients of dar’al-shifa.
Finally, it has been concluded that Gevher Nesibe’ Dār al-shifā could be originally
located on the eastern side when the Gıyasiye is on the western side of Çifte Medrese.