Akademik Veri Yönetim Sistemi
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, sa.43, ss.502-517, 2024 (TRDizin)
احتل الدافع الديني المقام الأول في الدراساتاللغوية عند
العرب والمسلمين. فانكبوا على دراسة القرآن من كل النواحي
الصرفية والصوتية والنحوية والمعجمية. ومن القضايا اللغوية التي تناولوها قضية
الصوت والمعنى.ومن أهم من تناول هذه القضية ابن جني حيث ودعم فكرة الصوت والمعنى
فجاء بقوله الصوت القوي للمعنى القوي والصوت الضعيف للمعنى الضعيف. وانتشرت دراسة
هذه القضية بين العلماء القدامى في الدراسات القرآنية، أما في العصر الحديث فقد
اهتم اللغويون أيضا بدراسة العلاقة بين الصوت والمعنى في الشعر والأدب.
يهدف هذا
العمل البحثيٳلى دراسة دلالات صوت المد /ي/ من
خلال صيغة فعيل في القرﺁن. بداية تم تصنيف الكلمات التي تحتوي على صيغة فعيل من
القرﺁن والتي بلغ عددها ما يقارب الثمانين جذرا. ومن ثم وضعت أمثلة لهذه الكلمات
في مجموعات كل حسب دلالة صوت المد /ي/. وفي كل تصنيف حللت نماذج من الكلمات من
الناحية المعجمية وأعطي عليها مثالا من القرﺁن. تتكون هذه الدراسة من مقدمة تتحدث
عن معنى أصوات المد من الناحية اللغوية والاصطلاحية، كما تتناول صيغة فعيل من
الناحية الصرفية ومن بعد ذلك تم تحليل صوت المد /ي/ من الناحية الصوتية. أولا: أصوات
المدّ وأثرها في المعنى.ثانيا: صيغة فعيل ودلالة صوت المد /ي/.ثالثا: دلالات صوت
المد /ي/ ووظيفته في صيغة فعيل في القرﺁن. اعتمد في هذه الدراسة على معجم ابن فارس مقاييس اللغة،
وتفسير التحرير والتنوير لابن عاشور. أما نتيجة البحث فستجيب هذه الدراسة عن خصائص
أصوات المد في اللغة العربية وخاصة علاقة صوت المد /ي/ في صيغة فعيل والدلالات
التي يحتويها.
Araplar ve
Müslümanlar dil çalışmalarında dinî motifi ilk sırada yer vermişlerdir. Kendilerini
Kur’ân’ı morfolojik, fonetik, gramer ve sözcüksel yönden incelemeyle meşgul
olmuşlardır. Ele aldıkları dil konularından biri de ses ile anlam ilişkisi
meselesidir. Bu konuyla meşgul olan önemli dilcilerden İbn Cinnî, güçlü sesin
güçlü anlam için kullanıldığını belirtirken, zayıf sesin de zayıf anlam için
kullanıldığını söyleyerek ses ve anlam düşüncesini desteklemiştir. Ses ile
anlam ilişkisi meselesi, Kur’ân çalışmaları ile ilgilenen eski âlimler arasında
oldukça yaygındı; ancak modern çağda da dilbilimciler, şiir ve edebiyatta bu
meseleyle ilgilenmişlerdir.
Bu araştırma,
Kur’an’da fe῾ȋl yapısında yer alan ünlü
/ي/ sesinin
kelimelerde yansıttığı anlamları incelemeyi amaçlamaktadır. Öncelikle Kur'an'ın
yaklaşık seksen kökten oluşan fe῾ȋl yapısını içeren
kelimeler sınıflandırılmıştır. Daha sonra bu kelimelerin örneklerin her biri ünlü
/ي/ sesinin
kelimeye yansıttığı anlamlara göre gruplara yerleştirilmiştir. Her
sınıflandırmada kelimenin örnekleri sözlüksel olarak incelenmiş ve Kur'an'dan
bir örnek verilmiştir. Bu çalışma bir giriş, üç başlık ve bir sonuçtan
oluşmaktadır. Giriş kısmında, ünlü /ي/ sesi anlamları dilsel ve terminolojik açıdan ele alınmaktadır.
Yine girişte fe῾ȋl yapısı açıdan da
morfolojik açıdan ele alınmakla beraber fonetik açıdan da analiz edilmiştir. Çalışmanın
birinci başlığında Arapçada ünlü sesleri ve bunların anlam üzerindeki etkisinden
bahsedilmektedir. İkinci başlığında ise fe῾ȋl yapısı ve bu yapıda ünlü
/ي/ sesinin anlamı
incelenmektedir. Üçüncü başılığında da ünlü /ي/ sesinin anlamları ve Kur'an'daki fe῾ȋl yapısındaki işlevi
ele alınmaktadır. Bu çalışmanın ana kaynakları, İbnFāris'in Mu῾cemu Maḳayīsu’l-Luġeti ve İbnAşur'un et-Teḥrīrwe’t-Tenwīr adlı eserlerdir.
Araştırma sonucu, Arap dilindeki ünlü seslerinin özelliklerinin neler olduğunu,
fe῾ȋl yapısında ünlü /ي/ sesinin herhangi
bir etkisi olup olmadığı ve ona hangi anlamı verdiği sorularına cevaplamaktadır.