Akademik Veri Yönetim Sistemi
History Studies, cilt.12, sa.5, ss.2455-2486, 2020 (Hakemli Dergi)
Ahşap tütekli örtü başta Orta Asya, Sibirya, Kafkasya ve Anadolu coğrafyaları olmak üzere
oldukça geniş alanlara yayılmış bir mimari unsurdur. Geleneksel konut mimarisinin yanı sıra
anıtsal ve dini mimaride de yaygın kullanımı bulunmaktadır. Şimdiye kadar yapılan
çalışmalarda Kuzey Asya kökenli bir uygulama olduğu ve diğer bölgelere Orta Asya
üzerinden dağıldığı ifade edilmiştir. Ancak bu görüşün arkeolojik verilerin ışığında ve tarihi
süreç içinde kronolojik gelişimi ortaya konulmamıştır. Bu çalışma arkeolojik veriler ışığında
kronolojik olarak ahşap tütekli örtüyü ele alarak söz konusu alana katkı sunmayı
amaçlamaktadır. Arkeolojik kazılardan elde edilen bilgilere göre bilinen en erken tarihli
ahşap tütekli örtü uygulaması, Kuzey Kazakistan’da tespit edilmiştir. Kalkolitik döneme
tarihlenen Botay yerleşiminde M.Ö. 3700-3500 yıllarına tarihlenen konutların ahşap tütekli
örtüye sahip olduğu kanıtlanmıştır. Botay’da M.Ö. 1500 yıllarına kadar aralıksız devam eden
yerleşime ait yüzlerce konutta bu örtü uygulanmaya devam edilmiştir. Arkeolojik veriler
ışığında Tunç Çağı’ndan itibaren bu örtü uygulamasının Botay’dan batıya Urallar ve
Karadeniz’in kuzeyi ile Kafkasya’ya, diğer yönden Altaylar ve Sibirya’nın derinliklerine,
güneye doğru ise Orta ve Güney Kazakistan’a, daha sonra oradan, Doğu Türkistan’a,
Özbekistan ve Tacikistan’a doğru yayıldığı anlaşılmıştır. Ahşap tütekli örtü, Kazakistan ve
Sibirya bölgelerinde yerel mimarinin geleneksel bir unsuru haline gelerek günümüze kadar
kültürel sürekliliğin bir göstergesi olarak uygulanmaktadır.
The wooden “lantern roof” is an architectural element spread over a wide area, particularly
in the Central Asia, Siberia, Caucasus and Anatolia. It has widespread use in monumental
and religious as well as vernacular architecture. In the studies carried out so far, it is stated
that “lantern roof” is an application originating from the North Asia and distributed to the
other regions through Central Asia. However, chronological development of the lantern roof, has not been addressed within the context of archaeologic data and historical process. The
aim of current study is to contribute to the area by discussing the development of wooden
lantern roof chronologically in the light of archaeological data. According to the information
obtained from archaeological excavations, the earliest known wooden lantern roof was
determined in North Kazakhstan. It has been revealed that the pit-houses at the Chalcolithic
Botai settlement dated to 3700-3500 BC had lantern roofs. This roof technique had been
continuously applied until 1500 BC in more than hundred houses revealed at Botai. Starting
from the Bronze Age the lantern roof spread from Botai to the Central, Eastern and Southern
Kazakhstan, through the Altai Mountains to the depths of Siberia, in the west to the Ural area,
through the Caucasus to the Black Sea region and later through the Eastern and Southern
Kazakhstan to the Eastern Turkistan, Uzbekistan and Tajikistan. The lantern roof has become
a traditional element of vernacular architecture in Kazakhstan and Siberia regions and has
been used as an indicator of cultural continuity until nowadays.