Akademik Veri Yönetim Sistemi
Özgür Yayınları, Ankara, 2023
Doğu ve Batı kendi kültürel, tarihsel ve düşünsel yansımalarını taşıdığı birer ayna gibidir. Doğu aynası, karmaşık bir tarih, binlerce yıllık medeniyetler, derin felsefi ve dini öğretiler ile dolu iken Batı aynası ise Antik Yunan ve Roma medeniyetlerinden beslenmiş, Hristiyanlık, Rönesans ve Aydınlanma dönemlerinden etkilenmiş bir yansımadır. Oryantalizm, bize Batı'nın Doğu'yu anlama ve temsil etme sürecinde oluşturduğu bir imgeyi gösteren ayna işlevi görmektedir. Bu ayna, Batı'nın kendi ideolojik, kültürel ve politik yaklaşımlarını yansıtarak, Doğu hakkında belirli imgeler oluşturmaktadır. Oryantalist yaklaşım, Batı'nın Doğu'yu egzotik, gizemli, ilkel ve terörün merkezi olarak tanımlamasıyla karakterize edilmektedir. Batılı araştırmacılar, yazarlar, sanatçılar ve entelektüeller, kendi kültürel, tarihsel ve felsefi çerçevelerini kullanarak Doğu'yu yorumlarlar ve bu yorumlar, gerçek Doğu'nun nesnel gerçekliğini değil, Batı'nın kendi önyargıları ve hayalleriyle şekillendirilmiş bir imgeyi yansıtır.
Belgesel filmler de gerçekliği yansıtan birer ayna görevi görürken oryantalist bakış açısıyla hazırlanan belgeseller gerçekliğin çarpıtılmış bir yansımasını ortaya koyabilmektedir. Aslında belgesel filmler, gerçek olayları ve gerçek kişileri konu alarak izleyicilere bilgi sunmayı amaçlayan yapımlardır. Ancak, bu filmler de yapıldıkları ülkenin kültüründen, ideolojisinden ve önyargılarından etkilenebilmektedir. Oryantalist bir bakış açısıyla yapılan belgesel filmler, Doğu toplumlarını egzotikleştirme, barbarlaştırma, aşağılama veya ilkelleştirme eğiliminde olabilmektedir. Bu tür belgesel filmler, Doğu halkını stereotipik ve basmakalıp imajlarla temsil ederken, gerçek Doğu toplumlarının çeşitliliğini, karmaşıklığını ve gerçekliğini yansıtmayabilmektedir. Belgesel filmler aracılığıyla Doğu’yu ötekileştirmek için bu toplumlara ait gelenekler, ritüeller, inançlar veya yaşam tarzları sadece belirli yönleriyle vurgulanabilirken bu yönler genellikle Batı izleyicilerinin ilgisini çekecek şekilde seçilmekte ve belgesel film festivallerinde izleyicilerin beğenisine sunulmaktadır.
Belgesel film festivalleri, farklı kültürlerden, toplumlardan ve perspektiflerden gelen belgesel yapımların sergilendiği ve tanıtıldığı platformlar iken bu festivaller, Doğu toplumlarının temsillerini ve anlatılarını etkileyebilmekte ve belirli bir izleyici kitlesi tarafından algılanan Doğu imajını şekillendirebilmektedir. Bu araştırma dünyanın en köklü belgesel film festivallerinden birisi olan Amsterdam Uluslararası Belgesel Film Festivali (IDFA)’nin uzun metraj kategorisinde en iyi belgesel film ödülünü alan filmler üzerine bir incelemedir. Belgesel filmler toplumlara ait gerçekleri yansıtan birer ayna olarak düşünüldüğünde Doğu toplumlarının bu prestijli ödülü kazanan filmlerde nasıl yansıtıldığı incelemeye değer bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Araştırma kapsamında bu belgesel filmlerde Doğu toplumlarının doğal tasvirleri arasına oryantalist öğelerin nasıl yerleştirildiği tespit edilmeye çalışılmaktadır.