MEVLÂNÂ MÜBAREKŞÂH'IN ŞERHU KİTÂBİ'L-EDVÂR'INDA SES PERDELERİNİN TAKSİMİ


Yüner H.

Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, cilt.12, sa.2, ss.840-851, 2022 (Hakemli Dergi)

Özet

Safiyyüddin Urmevî, sistemci ekolün ilk temsilcilerinden olup on yedi aralıklı ses sisteminin kurucusu olarak kabul edilir. 13. yüzyılda kurduğu bu sistemin teorisini Kitabu'lEdvâr adlı eserinde anlatmıştır. Mantık, kelâm ve astronomi ilimlerinde tanınan bir âlim olan Mevlâna Mübareksah el-Buhari, tıp ve musiki alanlarında da çok derin bir bilgi birikimine sahiptir. Adı geçen kitap üzerine yazılan ilk şerhlerden biri olan Şerhu Kitabi’l-Edvâr adıyla Kitabü’l-Edvâr üzerine çok geniş bir şerh yazmıştır. Eser en genel tasnifle ses teorisi, perdeler ve aralıklar, aralıklar arası uyum, dairelerin, çalgıların ve bunların ses-akort düzenlerinin belirlenmesi ve sınıflandırılması, ika konularını içerir. On beş bölümden oluşan çalışmanın ikinci bölümünde sayısal oranlar ve on yedi aralıklı sistemdeki perdelerin oluşumu ele alınmıştır. Telli sazlarda seslerin tizlik ve pestliğini etkileyen temel faktörler telin boyu, kalınlığı ve gerginliğidir. Bu şartlar sabit olmak kaydıyla hayali bir telin belli matematik kurallar çerçevesinde farklı şekillerde bölümlenmesiyle perde denilen ses noktaları elde edilir. Perdeler arasındaki uyum gözetilerek yapılan besteler, ses gruplarından oluşan ve makamları meydana getiren dizilerden yapılır.