MERCİMEKTE SOLGUNLUK VE KÖK ÇÜRÜKLÜK HASTALIĞINA KARŞI MÜCADELE OLANAKLARI

Baklagiller (Fabaceae), insan beslenmesinde tahıllar ve yağlı tohumlarla birlikte 3 temel bitkisel gruptan birisidir. Dünyada insan beslenmesindeki bitkisel proteinin %22’si, hayvan beslenmesindeki proteinin de %38’i yemeklik tane baklagillerden sağlanmaktadır. Mercimek (Lens culinaris Medik), içerdiği protein (%20-30) ve mineral maddeler ile insan beslenmesinde ve samanı ile hayvan beslenmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Tane olarak üretilen mercimek zengin bir protein, vitamin ve lif kaynağı olmakla beraber, aynı zamanda demir, çinko, magnezyum gibi mikro besin elementlerini de içermektedir. Mercimek veriminin düşük olması birçok agronomik, fizyolojik ve biyolojik faktörlerden kaynaklanmaktadır. Mercimek yetiştiriciliğini ve verimini sınırlayan en önemli faktörler, hastalık, zararlı ve yabancı otların neden olduğu ekonomik kayıplardır. Bu kayıpların temel sebeplerinden birisi, fungal bitki patojenlerinin oluşturduğu hastalıklardır. Söz konusu toprak patojenleri arasında Fusarium, Rhizoctonia, Botrytis, Macrophomina, Alternaria, Pythium, Phoma, Sclerotinia ve Colletotorichum cinsine bağlı türler sıklıkla ortaya çıkmaktadır. Mercimekte toprak kaynaklı kök ve kök boğazı hastalıkları iklim şartları, üretim teknikleri ve toprak yapısına bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Fungal hastalık etmenleri mercimek bitkisinde, çökerten, kök ve kök boğazı çürüklüğü, solgunluk, yanıklık, yaprak leke ve tohum çürüklüğü gibi birçok belirti oluştururlar. Fungal hastalıkların mercimek bitkilerini enfeksiyonu sonucu kök, yaprak, gövde ve baklalarda meydana gelen zarar sonucunda verimde azalmaya neden olmaktadır. Ayrıca bu hastalıkların verim azalmasının yanı sıra tohum kalitesinin bozulmasına da neden olduğu da bilinmektedir. Toprak patojenleri ile mücadele oldukça zor olup, daha çok kültürel önlemler, dayanıklı çeşit yetiştirme, münavebe ve bazı fungisit uygulamaları, hastalığı kontrol altına alabilmektedir. toprak kökenli patojenlerin neden olduğu mercimek kök çürüklüğü ve solgunluk hastalığı ile mücadelede tam olarak etkili bir yöntem olmadığından mücadelesi oldukça zordur. Toprak solarizasyonu, uyarılmış dayanıklılık, ekim tarihi ve derinliğinin ayarlanması, bitki ekstraktlarının kullanımı, hastalıktan ari ve fungusit uygulanmış tohum kullanımı gibi uygulamaların başarı oranının ise sınırlı olduğu bilinmektedir. Dayanıklı çeşit kullanımı en etkili ve ekonomik yöntem olmasına rağmen, patojen türler ve bunların patojenisitelerindeki çeşitlilik bu hastalığın kontrolünü güçleştirmektedir. Ülkemizde, mercimekte hastalık yapan toprak patojenlerine karşı, ruhsatlı bir bitki koruma ürünü bulunmamaktadır. Diğer ülkelerde bu konuda farklı biyolojik ajanlar, bitkisel ekstraktlar, biyolojik ajan-fungusit kombinasyonu ve farklı aktif maddelerin etkinlikleri araştırılmış ve bazı biyolojik ajanların ve fungisitlerin etkili olduğu belirlenmiştir. Bu derleme kapsamında mercimek bitkisine arız olan toprak kökenli patojen türleri ile mücadeleye yönelik çalışmalar literatür temel alınarak detaylı bir şekilde ortaya konulmuştur.