MU'TEZİLE'DE İNSANIN 'HÂLIK'' OLARAK İSİMLENDİRİLİŞİ


Creative Commons License

Öztürk H.

THE JOURNAL OF INTERNATIONAL SOCIAL RESEARCH, cilt.14, sa.77, ss.1361-1372, 2021 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 14 Sayı: 77
  • Basım Tarihi: 2021
  • Doi Numarası: 10.17719/jisr.11584
  • Dergi Adı: THE JOURNAL OF INTERNATIONAL SOCIAL RESEARCH
  • Derginin Tarandığı İndeksler: ERIC (Education Resources Information Center), Index Islamicus, Linguistic Bibliography, Linguistics & Language Behavior Abstracts, MLA - Modern Language Association Database, Political Science Complete, Sociological abstracts, Worldwide Political Science Abstracts
  • Sayfa Sayıları: ss.1361-1372
  • Yozgat Bozok Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Kelâm ilmi’nin kurucusu olan Mu‘tezile, İslâm düşüncesinde özgürlükçü yaklaşımıyla ortaya çıkan bir mezheptir. Vâsıl b.

Atâ ile hicri II. asırdan itibaren başlayan serüvende özellikle cebriyeci fatalist anlayışla sıkı bir mücadele içerisine girmiştir. İnsana

hiçbir özgürce hareket alanı takdir etmeyip her şeyi Allah’ın irade, kudret ve fiiline bağlayan bu anlayış, insanın sorumluluklarından

kaçmasını, imtihan gerçeğini, cennet ve cehennemin varlığını boşa çıkarmıştır. Ayrıca Allah’ın zulümle, kötülüklerle vasıflanmasına

sebebiyet vermiştir. Mu‘tezile bu çıkmazlardan kurtulmanın yolu olarak insanın fiillerinin yapıcısının kendisi olduğu üzerinde durmayı

temel ilkelerinden birisi olarak kabul etmiş ve kendilerini ‘ehlü’t-tevhîd ve’l-adl’ olarak isimlendirmiştir. İnsanın eylemlerinin meydana

getiricisi olduğunu ifade etmek için fâil, mûcid, muhdis gibi kavramları kullanmıştır. İlk dönemlerde hâlık kavramını insan için

kullanmaktan çekinmişler, ümmetin selef ulemasının ‘lâ hâlıka illallâh/Allah’tan başka yaratıcı yoktur’ düşüncesinde icmâ etmeleri

sebebiyle onlar da bu ittifaka katılmışlardır. Ebü’l-Hasan el-Eş’arî’nin ilk kez dile getirdiği gibi Ebû Ali el-Cübbâî ile birlikte Basra

Mu‘tezilesi tarafından hâlık, insan için kullanılan bir kavram haline gelmiştir. Ebû Ali, kadîm olsun muhdis olsun, fiilini iradeli ve

tasarlayarak meydana getiren herkesin bu kavramla nitelenebileceğini ilk defa ortaya atmıştır. İnsanın da hakiki olarak hâlık olduğunu

ifade etmiştir. Daha sonra Ebû Abdullâh el-Basrî sadece insanın hakîkî, Allah’ın ise mecâzî olarak hâlık olarak isimlendirilebileceğini

iddia etmiştir. Ebû Ali ile birlikte Mu‘tezile’de insanın eylemlerinde özgür olduğunu ifade etmek için yeni bir terminoloji ortaya

çıkmıştır.

Mu‘tazile, the founder of the science of Kalam, is a sect that emerged with a libertarian approach in Islamic thought. Vasıl b.

Ata and hjri II. In the adventure that started since the century, it has entered into a hard struggle, especially with the fatalist approach of

force. This understanding, which does not appreciate any freely action space for human beings, and connects everything to the will,

power and deeds of Allah, has voided the avoidance of human responsibilities, the fact of testing, the existence of heaven and hell. In

addition, it caused God to be characterized by cruelty and bad deeds. As a way to get rid of these dilemmas, she accepted as one of her

basic principles to emphasize that she is the maker of human acts and named themselves as 'ehlü't-tawhid ve'l-adl'. He used concepts

such as agency, mûcid, and muhdis to express that he is the maker of human actions. In the early periods, they hesitated to use the

concept of hajj for human beings, and they joined this alliance because the ummah's predecessor scholars thought that there is no

creator but God. Abu'l-Hasan al-Ash'ari expressed it for the first time, the Basra Mu‘tazile’s together with Abu Ali al-Jubbâî became a

concept used for humanity. Abu Ali suggested for the first time that anyone who forms his verb with willpower and design, whether he

is a woman or a muhdis, can be described with this concept. He stated that human beings are also real. Later, Abu Abd Allâh al-Basri

claimed that only human beings can be named as real and God can be named as metaphorical. With Abu Ali, a new terminology has

emerged in Mu’tazile to express that human beings are free in their actions.