Akademik Veri Yönetim Sistemi
SANAT TARIHI DERGISI, cilt.26, sa.1, ss.131-153, 2017 (ESCI)
Bu çalışma, XIV-XV. yüzyıllara ait Osmanlı camilerinde görülen tuğla-taş
almaşık duvarları incelemektedir. Almaşık duvar örgüsünün farklı uygulamaları ve bunlarla
yakından ilişkili olan derz, kemer, kasnak ve saçak özellikleri de ele alınmıştır. Yapılan
değerlendirmede iki yüz yıllık zaman dilimi içinde meydana gelen değişim ve gelişimin
analizi ve yorumlanması, tarihî süreç bağlamında yapılmıştır. Almaşık duvar uygulamalarının
kökeni ve Bizans yapılarıyla ilişkisi üzerinde durularak Osmanlı camilerinde görülen almaşık
duvarın, Bizans örnekleriyle benzer ve farklı yönleri tartışılarak karakteristik özellikleri
ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Konuya eğilen diğer önemli çalışmalara değinilmiş ve
ortaya çıkan sonuçlar karşılaştırılarak yorumlanmaya çalışılmıştır. Daha önceki yapılan
bazı çalışmalara göre XIV. yüzyılda görülmediği ve XV. yüzyılda birden bire ortaya çıktığı
belirtilen 2/1 düzende dikey tuğla-taş almaşıklığının, aslında XIV. yüzyıla ait dört yapıda
bulunduğu anlaşılmıştır. Yine XV. yüzyıla ait yapılarda görülmediği belirtilen 4/1 dikey
tuğla-taş almaşıklığın üç yapıda bulunduğu görülmüştür.
Daha önceki bazı çalışmalarda XV. yüzyıla ait sadece iki yapıda kesme taş-tuğla
almaşıklığı görüldüğü tespit edilirken, bu çalışmanın sonucunda XV. yüzyıla ait on dokuz
yapıda kesme taş-tuğla almaşıklığı tespit edilmiştir. Diğer bir deyişle, kesme taş malzeme
kullanımı XVI. yüzyılda birden bire patlama yaparak ortaya çıkmamış, XV. yüzyılda belirli
bir artış süreci takip etmiştir.
This article examines the alternating brick and stone walls of Ottoman mosques
from the 14th and 15th centuries. Different types of the alternating walls and closely related
architectural features such as arches, friezes, drums for domes, and mortar beds are also
investigated. The change and improvements in the alternating walls of Ottoman mosques
for two centuries are analyzed, evaluated and interpreted. Besides that the origin of the
alternating wall and the differences and similarities between Ottoman and Byzantine
examples of alternating walls are discussed in order to reveal the features of the alternating walls. Furthermore, the previous studies in this topic are explained and the results
of this article are compared with those studies. It is been uncovered that the 2/1 system of
perpendicular alternating brick and stone walls is evident in four of the 14th century Ottoman
mosques, despite some of the earlier studies claiming that the system didn’t exist in the 14th
century and suddenly appeared in the 15th century. It is also been claimed that the 4/1 system
of perpendicular alternating brick and stone walls is disappeared in the 15th century Ottoman
mosques, however this study reveals it in three mosques of that period.
In addition to that the use of well-cut stone blocks and bricks on the alternating
walls is recorded in nineteen of the 15th century Ottoman mosques; despite that some of the
previous studies were found it in only two of the mosques from the 15th century. Thus the use
of well-cut stone blocks had not become widespread suddenly in the 16th century but it went
through a process of increasing from the 15th century.