Akademik Veri Yönetim Sistemi
Halk Sağlığı Hemşireliği Derneği 1. Uluslararası, 2. Ulusal Halk Sağlığı Hemşireliği Kongresi, Ankara, Türkiye, 23 - 26 Nisan 2018, ss.292-293
Yaşlı bireylerin evde bakımında yaşanan etik sorunlar
Betül Başar Kara1 , Naile Bilgili2 1 Bozok Üniversitesi Sağlık Hizmetleri MYO, Yozgat 2 Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Ankara
Yaşlı nüfusun artmasıyla birlikte bakıma ihtiyacı olan bireylerin sayısının da artacağı kabul gören bir gerçektir. Yaşlı bireylerin bakımında hem yaşlı bireyler hem de yakınlarının tercihleri bakımın ev ortamında sağlanmasıdır. Evde bakım sağlık hizmetlerinin devamlılığının sağlanmasında önemli bir yere sahip olan bireyi, bireyin ailesini, sosyal ve fiziksel çevresini de içine alan karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu karmaşık yapı içerisinde bireyin evde bakımına karar verilmesi, temel bakım vericinin belirlenmesi, bu hizmetleri verecek sağlık profesyonellerinin iletişim ve koordinasyonlarının sağlanması beraberinde pek çok etik sorunu getirmektedir. Bu derlemede yaşlı bireyin evde bakımında karşılaşılabilecek etik sorunların literatür kapsamında tartışılması amaçlanmıştır. Evde bakımda etik ilkeler, temel etik ilkelerden farklı olmamakla birlikte, hastanenin sınırları ve kuralları kapsamında hizmet sunan hemşireler için ev ortamında bakım verme yaşanılan etik sorunların boyutlarını ve bu sorunların ele alınış şeklini değiştirmektedir. Günümüzde evde bakım hizmeti alan büyük bir grup kronik hastalıklara sahip yaşlı bireylerdir. Hasta haklarının gelişmesiyle birlikte hastaların bir birey olarak özerk kabul edilmesi ve sağlık profesyonellerinin bu özerkliğe saygı (otonomi) göstermesi gerekliliği sıklıkla vurgulanmaktadır. Evde bakım hizmetlerinde yaşlı bireylerde çoğunlukla özerkliğe saygı ilkesi ile ilgili etik problemlerin görülmesiyle birlikte, mahremiyet/sır saklama ve zarar vermeme/yararlılık ilkelerinin de ihlali söz konusu olabilmektedir. Özerklik, bireyin kendi ile ilgili kararları verme ve düşünme yeteneğini kullanarak verdiği kararı uygulamaya geçirebilme özelliğidir. Özellikle yaşlı bireylerin anlama ve karar verme yetilerinin değerlendirilmeden, kendilerine sağlık durumu hakkında bilgi verilmemesi, tıbbi kararlarda yaşlı birey yerine aile üyelerinin onayının alınması sık karşılaşılan bir etik ihlal olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşlı bireyin özel alanında evinde bakımın sunumunda hassas bir konu olan mahremiyete ilişkin sorunlar da sıklıkla karşılaşılan bir diğer etik problemdir. Evde Bakımda, hizmetin özelliğinden dolayı, bakım veren tarafından özel alana müdahale söz konusudur. Bakım alan açısından da özel alanın korunması ve bakımın gerçekleştirilmesi arasında bir ikilem yaşanmakta ve bu durum etik tartışma yaratan bir süreç oluşturmaktadır. Yaşlı bireylerin hastalıkları ve sağlık sorunlarının yaşa bağlı beklenen bir durum olduğu hatta “normal” kabul edilmesi, önemsenmemesi söz konusu olabilmektedir. Sağlık hizmetlerini en çok kullananların yaşlı bireyler olduğu inancının yaygın olduğu, sağlık hizmeti sunanların yaşlıların kronik sorunları ile uğraşmak yerine, gençlerin sağlık sorunlarına kaynak aktarılması yönünde yaklaşımları söz konusu olabilmektedir. Yaş ayrımcılığı kapsamında da değerlendirilen bu durum zarar vermeme/ yararlılık ilkesinin ihlalini beraberinde getirdiği gibi adalet/hakkaniyet ilkesiyle de bağdaşmamaktadır. Sonuç olarak; evde bakım hizmetlerine ihtiyacı olan yaşlı birey sayısı hızla artmaktadır. Artan evde bakım hizmetlerinin sunumunda etik sorunlarla karşılaşılması kaçınılmazdır. Sağlık profesyonellerinin temel etik ilkelerden ödün vermeden evde bakımda yaşanabilecek bu sorunlara yönelik farkındalık geliştirilmesi önem taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Etik İlkeler, Evde bakım, Yaşlılık